Genel Bilgiler

İspir’in bulunduğu Çoruh boylarının tarih çağı M.Ö IX.yüzyıl sonlarında başlamaktadır. M.Ö 680 yıllarında Saka Türkleri Kafkas Dağlarını aşarak Anadolu’da görülmeye başlar. M.Ö.665 yıllarında Saka Türklerinden Saperler Çoruh boylarına yerleşir. Malatyalı tarihçi Anabasis bu bölgedeki kabileden İspiritis diye bahsetmektedir. M.Ö.519 yılında Pers İmparatoru I.Daryus zamanında Saperler Pers hakimiyeti altına; M.Ö.140 yıllarında Sakaların Pam oymağından çıkan Küçük Arsaklılar Devleti’nin eline geçer. Romalıların Anadolu ve Suriye’yi fethe çalıştığı sıralarda İspir bölgesi Arsaklılar ve Romalılar arasında el değiştirir. M.S.665 yıllarında İslam Araplar Erzurum bölgesini alınca İspir 300 yıl boyunca Arapların idaresinde kalır. (Emeviler,Abbasiler) X. yüzyılında Abbasilerin zayıf düşmesinden istifade eden Bizanslılar bölgeyi hakimiyetleri altına 1049 yıllarında Büyük Selçuklu komutanlarından İbrahim Yınal Hasankale Savaşından sonra İspir bölgesini ele geçirir. Ancak bölge tam anlamıyla Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlanamaz. 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra İspir ve çevresi tamamen Müslüman Türklerin eline geçer. Anadolu Selçuklu Devleti yıkıldıktan sonra çeşitli devletlerin himayesi altında kalan İspir bölgesi 1401-1502 yılları arasında Akkoyunlular’ın himayesinde kalır. Nihayet Eylül 1514 yılında Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına Birinci Dünya Savaşı döneminde İspir ve çevresi 1916 –1918 yılları arasında Rus işgali ve Ermeni mezalimine uğramış;25 Şubat 1918’de Kazim Karabekir Paşa komutanlığında 1.Kafkas Kolordusuna bağlı birliklerce vatan topraklarına katılır.

 

 

Erzurum Doğu Anadolu Bölgesi’nde olmasına karşın İspir ilçesi Karadeniz Bölgesi’ndedir. Küçük – büyük baş hayvancılık ve tarım bölgenin geçiminde önemlidir. Nüfusu 9800 ve yüzölçümü 2100 km²dir. İlçe sınırları içerisinde 2400 ile 3900 metre arasında irili ufaklı çok sayıda dağ bulunmaktadır. Kaçkar 3937 m., Mescit Dağı 3240 m., Deve Dağı 3363 m., Bozan Dağı 2924 m., Sandık Dağı 3186 m., Yassı Dağ 2500 m., Kazancık Dağı 2750 m., Korga Dağı 2364 m. Ayazöldüren Dağı 2500 m., Asniyar Dağı 3040 m., Dilek Dağı 3549 m., Hasan Dağı 2900 m. ve Nevse Dağı 3114 m. bu dağlardan önemli olanlardır. Dünyanın en hızlı akan nehirlerinden birisi olan Çoruh Nehri İspir İlçesi’nden geçmektedir. Su sporları, özellikle rafting için ilçede çok uygun alanlar vardır. Doğa güzellikleri ile Türkiye’nin en güzel köşelerinden biridir. Erzurum’un ilçesi olmasına rağmen ikliminin Erzurum iklimi ile benzerlikleri azdır. İspirde yağan kar kolay kolay tutmaz.

 

 

İlçe meyve ve sebze bakımından zengindir. Dut ve dut mamülleri(pestil, kuru dut, pekmez, köme vs.) en önemli geçim kaynaklarından biridir. Tarıma elverişli alanların dar ve az olması nedeniyle bölge halkı iş bulmak amacıyla gurbet işçiliğine çıkmaktadır. Son yıllarda seracılık ve özellikle arıcılıktan da ilçe ekonomisine girdi sağlanmaktadır. İlçede birkaç yerde suni balıkçılık yapılmaktadır. İlçe ve yöresinde yeraltı zenginlik kaynakları bakımından işletilmeyi bekleyen kömür, bakır ve altın maden yataklarının bulunur ve bu maden yataklarının işletilmesiyle ülke ekonomisine önemli bir girdi kazandırılacağı düşünülmektedir.

 

 

·  Osmanlı doneminin ve Türk edebiyatının ünlü şairlerinden Nabi,

·  58. ve 59. hükümette sağlık bakanlığı yapan Recep Akdağ

·  Türk halk müziği sanatcısı Aysun Gültekin,

·  Sinema sanatcısı Eşref Kolçak,

 

 

·  İspir kalesi

·  İspir camii

·  Tuğrılşah camii

·  Melik Halil Gazi camii

·  Kadıoğlu medresesi

·  Kanuni sultan süleyman kitabesi

·  Yazıcızade çeşmesi

·  Hacı Yusuf Ceylan Konağı

·  Sandık kalesi

·  Devedağı kalesi

·  Karakale kalesi

·  Maden kalesi

·  Peteli kilisesi

·  Sırakonaklar dere ağzı mağarası

·  Cankurtaran kalesi

·  Elamalı mağarası

·  Karakaledeki su çanağı

·  Yedigöze kalıntıları

·  Ortaören viranşehir harabeleri

·  Saltuklu mezarları

·  Zarbuna Bekir Paşa mezarı

·  Numanpaşa köyü kalıntıları

·  Karahan harebeleri

·  Alacabük han kalıntısı

·  Köprüköy kilise kalıntıları

·  Koç köyü tarihi taş kemer köprüsü

·  Petekli manastırı

Çok eski tarihi bir geçmişe sahip olan Pazaryolu’nun eski adı “Norgâh” olup “Yenişehir” veya “Sulak Yer” anlamına gelmektedir. İlçede ilk yerleşim kesin olarak bilinmemekle birlikte yerleşimin M.Ö. yıllara uzandığı tahmin edilmektedir. Milat öncesi yıllarda Sapser Türklerinin Doğubeyazıt ile Çoruh vadisi arasına yerleştikleri ve uzun süre bu yörede yaşadıkları tarihçi Prof. Dr. Fahrettin Kırzıoğlu`nun "İspir" adlı eserinde ifade edilmektedir. Pazaryolu çevresi ile Çoruh boyları 430 yılından önce Bizanslı’ların eline geçmiş olup, 662 yılında Emevi Hükümdarı I. Muaviye Erzurum’u fethederek Bayburt, İspir ve Pazaryolu’nu Emevi hükümdarlığı sınırları içerisine almıştır. 949 yılında Bizanslı’ların Erzurum’u alarak, buradaki 300 yılllık İslâm Emirliği’ne son vermeleriyle, Pazaryolu ve çevresi de Bizanslı hakimiyetine girmiş ve bölgede yeniden Ortodoks-Hristiyanlık yerleşmiştir. Türklerin Anadolu’da fethettikleri ve yerleştikleri ilk yerleşim yerlerinden biri olan Pazaryolu ve çevresi, Selçuklu ordusunun 1048 zaferi ile Türklerin eline geçmiştir. Osmanlı döneminde ise Yavuz Sultan Selim’in 1514 Çaldıran Zaferi dönüşünde fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bugün bölgede halen Selçuklu ve Bizans dönemlerine ait kale ve hamam gibi eserlere rastlanmaktadır. 7 Kasım 1917’deki Bolşevik İhtilali’nden sonra çözülmeye başlayan Rus cephelerine yerleşen Ermeniler, bölgede kanlı çatışmaların yaşanmasına neden olmuşlardır. Yöre, 25 Şubat 1918’ de Milli Kurtuluşunu gerçekleştirmiş ve Türk idaresine kavuşmuştur.

 

 

2000 yılında yapılan Genel Nüfus sayımına göre toplam nüfus, İlçe Merkezi nüfusu 4826 ve köylerin nüfusu 4827 olmak üzere 9653’tür.

 

 

Otuzbeş köy ve dokuz mahalle muhtarlığı olmak üzere toplam kırk dört adet yerleşim biriminden oluşan Pazaryolu, İspir ilçesine bağlı bir bucak iken, 21 Haziran 1989 tarih ve 20202 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 3578 sayılı Kanun ile ilçe statüsüne kavuşmuştur. Adliye Teşkilatı, Emniyet Amirliği, Askerlik Şubesi Başkanlığı, Orman İşletme Şefliği ve Meteoroloji Memurluğu dışında tüm resmi kurum ve kuruluşlar mevcuttur. İlçe Erzurum iline 121 km. mesafededir. Doğuda İspir, batıda Bayburt, güneyde Aşkale ve kuzeyde ise Rize ile çevrilidir. Çoruh Nehri vadisinde Kaçkar Dağları ile Mescit Dağları arasında 750 km2 lik bir yüzölçümüne sahiptir.

 

 

İlçe nüfusunun % 45’i köylerde yaşamaktadır. Okur-yazar oranı % 99’a ulaşmış bulunmaktadır. Halkın geçim kaynağı genellikle gurbetçilik ve çiftçiliğe dayanmaktadır. Özellikle Çoruh vadisinde ve Çoruh nehrine inen dere yataklarında meyvecilik ve sebzecilik yapılmaktadır. Daha yüksek rakımlı köylerde hayvancılık ön planda yer almaktadır. Pazaryolu yöresi aynı zamanda intansif arıcılık için Türkiye’de bulunan ideal merkezlerinden biridir. Jeolojik yapı, toprak yapısı ve bitki örtüsü yüksek değerde ve kalitede bal üretimi sağlamaktadır. Bugüne kadar yörede münferiden ve iptidai usullerle üretilmesine rağmen elde edilen balın bütün ülkede aranır ve istenir olması bu hususu teyit etmektedir. İlçeye bağlı köylerin hepsinde elektrik mevcut olup, kanalizasyon altyapısı tamamlanmıştır. İlçe sınırları içinden geçen Çoruh Nehri, su debisi, su miktarı ve sezon uzunluğu gibi tabii özellikleri nedeniyle çeşitli su sporlarına oldukça uygundur. İlçe, bu özelliği ile özellikle Rafting yapmak isteyen yerli ve yabancı turistler için bir cazibe merkezi haline gelmiştir.

 

http://ansiklopedi.bibilgi.com/Pazaryolu,-Erzurum